"บนโลกใบนี้คงไม่มีผืนแผ่นดินตรงไหนงอกขึ้นมาได้ แต่มนุษย์เพิ่มจำนวนขึ้นทุกวัน แม้มนุษย์จะทำไห้โลกใบนี้โตขึ้นไม่ได้ แต่ถ้ารู้จักเพิ่มสิ่งที่กินได้ ก็เท่ากับเพิ่มขนาดของโลกเช่นกัน "
การต่อสู้กับแนวคิดที่มองที่ดินเป็นสินค้า ซึ่งชาวบ้านอย่างเรา มองว่า "ที่ดิน คือชีวิต" จึงมีกระบวนการทำงานพัฒนาโดยองค์กรชุมชน ที่ผ่านมานั้น มักจะพบว่า มีการถ่ายทอดประสบการณ์ทำงานของขบวนการต่อสู้ภาคประชาชนจากรุ่นสู่รุ่นเพื่อผลักดันให้เกิดการแก้ไขปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อชุมชน ไม่ว่าจะเป็นนโยบาย กฎหมาย กฎหมายที่ละเมิดสิทธิชุมชน รวมถึงกฎหมายที่เก่าล่าหลังที่เป็นอุปสรรคต่อการแก้ไขปัญหาของชุมชน โครงการพัฒนาขยายใหญ่ที่ดำเนินงานโดยภาครัฐและภาคเอกชน ทำให้ปัญหาความยากจนแพร่ขยายอย่างกว้างขวางในสังคมไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งความยากจนของภาคเกษตรหรือชนบท รวมถึงคนจนเมือง รวมถึงกลุ่มคนชาติพันธุ์ สาเหตุสำคัญของปัญหามาจากปัญหาเชิงโครงสร้าง ปัญหาเชิงนโยบายของรัฐและเอกชน ที่ไม่ได้คำนึงถึงผลกระทบอย่างรอบด้านต่อประชาชน
ณ ปัจจุบันองค์กรชุมชน มีกระบวนการพัฒนาการจนมีความเข้มแข็งทั้งในระดับชุมชน การรวมตัวกันเชื่อมโยงเป็นเครือข่ายประเด็นปัญหา และเครือข่ายคนจนทั้งผองเป็นพี่น้องกัน ในนาม “ขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม” ขึ้น โดยการทำงานเป็นการทำงานในพื้นที่ชุมชนให้เกิดรูปธรรมไปพร้อม ๆ กับการขับเคลื่อนทางนโยบายสู่การแก้ไขปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อชุมชน
นอกจากการพัฒนาพื้นที่รูปธรรมและการขับเคลื่อนเชิงนโยบายแล้ว ยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่สำคัญในการทำงานพัฒนาเพื่อแก้ไขปัญหาที่ดินทำกินและที่อยู่อาศัยโดยองค์กรชุมชน คณะผู้จัดทำจึงได้เรียบเรียงชุดประสบการณ์ออกมาเป็นคู่มือและขั้นตอนการทำงาน เพื่อเป็นแนวทางในการดำเนินการแก้ไขปัญหาที่ดินทำกินและที่อยู่อาศัยในรูปแบบโฉนดชุมชน
สาเหตุของปัญหา
ที่ดินถือเป็นปัจจัยสำคัญในการดำรงชีวิตของกลุ่มชน ต่อมาที่ดินได้ถูกแปรเปลี่ยนให้เป็นสินค้าและมูลค่าที่สามารถตีค่าให้เป็นตัวเงิน มีการแย่งชิงที่ดิน โดยการกว้านซื้อที่ดินของกลุ่มนายทุน บุกรุกที่ดินเพิ่มขึ้นเพื่อปลูกพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยว ฯลฯ ท้ายที่สุดที่ดินหลุดมือจากการเป็นหนี้ นำซ้ำยังมีปัจจัยต่าง ๆ คุกคามทั้งจากภายนอกและภายใน
จากสภาพปัญหาและบทเรียนการสูญเสียที่ดินของเกษตรกร รวมถึงจากกระบวนการแก้ไขปัญหาของรัฐที่เป็นผู้ดูแลที่ดินของรัฐทุกประเภท โดยเฉพาะปัญหาที่ดินทำกินที่อยู่อาศัยที่อยู่ในเขตพื้นที่อนุรักษ์ของรัฐ (ป่าสงวนแห่งชาติ /อุทยานแห่งชาติ/ พื้นที่อนุรักษ์พื้นพืชและสัตว์) พบว่า ชุมชนส่วนใหญ่ มีการตั้งรกรากถิ่นฐานอยู่ก่อนแล้ว บางชุมชนตั้งมาไม่น้อยกว่า ๑๐๐ ปี หากใช้กระบวนการทางกฎหมาย หรือนโยบาย รวมถึงมมติ ครม. ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง พบว่า ยังไม่สามารถแก้ไขปัญหาให้กับประชาชนผู้ยากจนได้อย่างแท้จริง ซึ่งสามารถช่วยเหลือประชาชนได้เพียงบางส่วน และยังเป็นอุปสรรคต่อการแก้ไขปัญหาขององค์กรชุมชน
